بانک ها در افزایش تورم چه نقشی داشتند؟ - ساری فان

او در گفته هایش اگرچه به نقش بانک ها اشاره نمود اما بیشتر طرح مسکن مهر در دولت قبلی را نشانه گرفته بود: افزایش بدهی بانک ها به بانک مرکزی با ایفای نقش مسلط تامین مالی مسکن مهر طی سال های اخیر افزایش شدید پایه پولی را به دنبال داشته است.

درست یکسال بعد یعنی در آذر ماه سال 93، رئیس جمهور در جمع مدیران بانکی باز هم به نقش بانک ها در خلق پول و ایجاد تورم اشاره نمود و گفت: خلق پول ابزار خطرناکی است. به همین دلیل تعداد بانک ها و شرایط تأسیس بانک ها اهمیت ویژه ای برای حرکت مالی جامعه دارد. دولت با هر ابزاری که در اختیار دارد، در زمینه مهار تورم حرکت خواهد نمود و بانک مرکزی در انجام این رسالت وظیفه مهمی بر دوش دارد.

در سال های 1393 تا 1396(دولت اول روحانی) در حالی که متوسط نرخ رشد سالیانه نقدینگی 24.5 درصد بود، نرخ تورم متناسب با رشد نقدینگی رشد پیدا نکرد. به اعتقاد کارشناسان علت این مسئله اتخاذ سیاست های پولی نامناسب و نظارت بانکی ضعیف طی این دوره زمانی بود که منجر به نرخ های بالای سود سپرده های بانکی شد.

در این دوره زمانی، نقدینگی به دلیل بالا بودن نرخ سود به صورت شبه پول در حساب های بانکی انباشته شد. پس سهم پول، یعنی جزء تورم زای نقدینگی، کاهش و در مقابل سهم شبه پول افزایش یافت.

به همین دلیل، در حالی که متوسط رشد نقدینگی طی سال های 93 تا 96 تفاوت قابل توجهی با متوسط بلندمدت (سال های 66 تا 92) نداشته، اما نرخ تورم در این بازه زمانی تقریباً نصف دوره بلندمدت بود. این گونه بود که در همین دوران، پس از مدت ها کشور به تورمی تک رقمی دست یافت.

ورود به بازارهای سودده

قاعدتا بانک ها با پرداخت تسهیلات و سرمایه گذاری در فراوری، کسب سود می نمایند تا بتوانند سود بالا هم بدهند. اما بانک ها در حالی نرخ سودهای بالایی به مردم پرداخت نموده بودند که به گفته کارشناسانی از جمله تیمور رحمانی، هیچ اتفاق مثبت خاصی در اقتصاد ایران رخ نداده بود که سود تضمین شده و بالایی برای بانک ها ایجاد کند.

بنابراین، این گمان که بانک ها بخشی از دارایی خود را به سکه، ارز و ملک تبدیل نموده اند و دست آخرهم به خاطر تقاضای بالای آن ها در بازار، افزایش قیمت ایجاد شده، از همین دوران پررنگ تر شد.

علاوه بر این، در روزهای پایانی سال 96، در پنجاه و هفتمین مجمع عمومی بانک مرکزی و در جمع مدیران و تصمیم گیران نظام بانکی، رئیس جمهور از فشار بانک ها بر پایه پولی کشور هم انتقاد کرد و گفت که پایه پولی به دلیل اضافه برداشت آنها از منابع بانک مرکزی تشدید شده است.

انفجار تورمی 97

درحالی که تا سال 96 بالا بودن نرخ سود بانکی و کاهش تقاضا برای پول باعث شده بود تا نرخ تورم طی آن چند سال از متوسط بلندمدت کمتر گردد، کارشناسان نسبت به تورمی فزاینده در آینده ای نزدیک هشدار می دادند.

به باور بعضی از آن ها انفجار تورمی که در سال 97 رخ داد، تخلیه سهمی از نقدینگی افزایش یافته در دولت اول روحانی بر تورم بود. همچنین در این سال سهم پول از رشد نقدینگی به شدت افزایش پیدا کرد و به 26 درصد رسید، این موضوع هم بر تشدید نرخ تورم سال 97 دامن زد.

در این سال روحانی بالاخره اشارات تلویحی را کنار گذاشت و در نشست با معاونین و مدیران وزارت امور مالی و دارایی، بانک ها را مقصر رشد نقدینگی و افزایش تورم خواند.

رئیس جمهور با اشاره به مسائل بانک ها گفت: اصلاح امور بانک ها باید به نحوی باشد که به دولت یاری نمایند. نقدینگی موجود فعلی و غول نقدینگی از کجا می آید؟ ممکن بود در یک زمانی دولت آن را ایجاد و استقراض می کرد و پایه پولی را بالا می برد ولی امروز اینگونه نیست و در دولت تدبیر و امید رشد نقدینگی به ضریب فزاینده مربوط می گردد، به پایه پولی مربوط نیست و عمدتا بانک ها در این بخش نقش دارند.

او اضافه نمود: بانک ها از یک طرف به مردم خدمت می نمایند و از سویی نیز به مردم فشار می آورند. بانک ها باید سالم سازی شوند و امروز اقتصاد ایران به بانک ها متصل است. اقتصاد ما وابسته به سیستم بانکی است و بانک مسئولیت بسیار سنگینی دارد و ما وقتی اضافه برداشت ها (از ذخیره احتیاطی نزد بانک مرکزی) را می بینیم بعضی موارد تکان دهنده است. بانک های خصوصی اوضاع بدی دارند و در بعضی از بانک های دولتی نیز اوضاع خوب نیست.

آشوب بازارهای مالی در امسال

خرداد ماه سال 99 مرکز پژوهش های مجلس گزارشی منتشر کرد که ادعای روحانی درباره تورم زا بودن اقدامات بانک ها را تایید می کرد. در این گزارش تاکید شده بود که از ابتدای دهه 90 تا به امروز بانک ها یکی از عوامل اصلی رشد پایه پولی و نقدینگی و در نتیجه افزایش تورم هستند.

حالا، در آخرین ماه سال 99 مرکز آمار ایران تورم سالانه بهمن ماه را 34 درصد و تورم نقطه به نقطه را 48 درصد اعلام نموده است. این اعداد و ارقام رشدیافته همزمان با آشوب چند ماه اخیر بازارهای مالی و اتهام بانک ها در ماجرای خانه های خالی، بار دیگر نقش بانک ها در ایجاد و افزایش تورم را به میان کشیده است.

به خصوص این که دی ماه امسال نماینده دادستان در پرونده های جرائم کلان مالی بانک ها را عامل رشد 300 تا 400 درصدی قیمت ملک خواند و کمی پیش از آن نیز بعضی از رسانه ها خبر داده بودند که چهار نماد بانکی در بورس، سکه را به میزان 200 تا 500 هزار تومان بالاتر از قیمت بازار واقعی از مردم خریده و باعث برهم ریختن بازار شده اند.

کامران ندری، تحلیلگر امور بانکی، در این باره می گوید: با توجه به شرایط مالی کشور و صورت های مالی بانک ها، تأمین نرخ سود بالا از توان بانک ها خارج است، مگر اینکه سرمایه شان را به بازارهای دلالی سکه و دلار ببرند.

حسن درودیان نیز پیشتر به خبرنگاران گفته بود که در ایران بانک ها وارد هر نوع بازاری می شوند و این اقدام از خلق پول هم نگران نماینده تر است و مسائل بیشتری برای اقتصاد ایجاد می نماید.

با این حساب به نظر می رسد در این سال ها بانک ها علاوه بر نقش آفرینی گسترده در خلق پول، سرمایه گذاری در بازارهای مالی را هم به مداخله در فعالیت های فراوریی ترجیح داده اند.