هزارتوی کمبود مرغ - ساری فان

بر اساس همین توجه و اهمیت حوزه ژنتیک و لزوم بهبود سویه های مورد استفاده در فراوری گوشت مرغ، در ایران نیز ایجاد مجتمع لاین بابل کنار در دهه 70 انجام شد و سویه ای از هلند برای پرورش در آن وارد شد که نام ایرانی آرین را برای آن انتخاب کردند.

سید فرزاد طلاکش، دبیرکل فدرسیون طیور ایران، در این مطلب به آنالیز آسیب هایی که پرورش این گونه مرغ برای کشور، امنیت غذایی و نیز قیمت گوشت مرغ به بارآورد می پردازد.

روند ورود این گونه به بازار در ابتدا با اقبال روبرو بود اما غفلت از توسعه آن طی دو دهه، در مقایسه با رقبای خارجی موجب رانده شدن آن به حاشیه و غلبه سویه های خارجی شد.

با این وجود پس از بحران ارزی در سال های پس از شروع تحریم های سال 1397، به بهانه کمبود منابع ارزی بار دیگر توسعه این سویه در دستور کار نهاده شد و به نحو دستوری به مرغداران کشور تحمیل شد. هرچند کارشناسان در جریان بودند و این مساله را به متولیان نیز منتقل کردند که توسعه این سویه هم با توجه به شرایط واردات غلات و هم مسائلی که موجب رقابت ناپذیری آن خواهد شد - از جمله در بهره وری خوراک- به صلاح اقتصاد کشور نیست، با این وجود توسعه این نژاد در اصل، هلندی و به نام، ایرانی، در دستور کار نهاده شده است. این گزارش با نشان دادن انحراف های به وجود آمده در صنعت پروتئین کشور به واسطه اصرار و وارد آوردن فشار دستوری برای پرورش این گونه، از جمله ایجاد انحراف در آمار، به دست اندرکاران توصیه می نماید با دقت نظر به نظر کارشناسان به این رویه سرانجام داده و از وارد آوردن ضرر بیشتر جلوگیری نمایند.

آرین؛ نژاد خارجی، نام ایرانی

گزارش تهیه شده از سوی فدراسیون طیور ایران عنوان می نماید: کار پرورش این نژاد در دهه 70 با واردات سویه ای از هلند بنام هیبرو شروع شد ولی با نام ایرانی آرین ادامه یافت. در سال های نخست، فراوریات آن با فاصله ای اندک نسبت به رقبای خارجی عرضه می شد و در بازار هم با اقبال نسبی روبرو بود، لیکن بی توجهی، بی مهری و غفلت از توسعه و بهبود ژنتیکی آن، طی بیش از 2 دهه، این سویه را به حاشیه راند و باعث حذف کامل آن از گردونه رقابت با سویه های به شدت پیشرفته و بهره ور خارجی شد.

در سال 1398به بهانه مسائل موقتی که در انتقال ارز برای واردات اجداد سویه های موجود کشور حاصل شد که با اینکه کاملا معین بود مشابه سایر مسائل ارزی کشور با پیگیری مناسب بالاخره حل می گردد، ولی به وسیله بعضی از دست اندرکاران با بی تدبیری و با تحریف اطلاعات واقعی و انتشار این مطالب غیر واقعی در سطح مقامات تصمیم گیر کشوری، بار دیگر توجه به جانب سویه آرین به عنوان تنها راهکار نجات کشور جلب شد و به رغم اطلاع از اینکه این سویه نقاط ضعف بسیاری دارد و نمی تواند به علت دو دهه رها سازی و عقب ماندگی، جایگزینی مناسب برای سایر سویه های بهره ور خارجی باشد، با این وجود برنامه استفاده از همین شرایط ناپایدار و غیر مالی لاین آرین در دستور کارسیاستگذاران نهاده شد و تاوان سنگینی را هم بر بدنه صنعت مرغداری و مردم مصرف نماینده تحمیل نموده است.

اشتباه محاسباتی در رویکرد آینده نگر سیاستگذار

بر اساس این گزارش، به رغم اینکه دستور مسوولان کوشش و پیگیری برای احیای این نژاد بود ولی متولیانی که عهده دار سیاستگذاری و اجرای برنامه احیای مرغ آرین شدند، بدون اینکه آسیب شناسی عدم موفقیت این سویه در 2 دهه گذشته را مدنظر قرار دهند و جریانی را که می توانست بدون شعارزدگی و آسیب رساندن به ماهیت وجودی و اهمیت توسعه منطقی این سویه در میان مدت و بلندمدت با راهبرد تکوینی بهبود نژادی و جایگزینی تدریجی، نویدبخش خوداتکایی درآینده تامین جوجه اجداد و مادر کشور باشد، با اتخاذ رویه ای نادرست، غیر استاندارد، غیر علمی و بدون درنظر گرفتن خسارات مالی و اجتماعی حاصله با کارهایی عجولانه و با تکرار اشتباهات گذشته و تحمیل خسارات بیشتر به دلایل نامعین که به سختی توجیه پذیر است این نژاد را به سمت تکثیر آنی سوق دادند و به این ترتیب سعی کردند با حرکات چکشی، دستوری و با قدرت انحصاردولتی، آرین را به اقتصاد ضعیف شده و آسیب دیده مرغداری گوشتی کشور تحمیل نمایند و از کیسه زیان مرغداران کشور با هزینه گزاف آن را جایگزین سویه های رایج نمایند که البته به جز ضربه بزرگی که طی این مدت بر اعتماد صنعت طیور به این سویه در کشور وارد نموده، دستاورد دیگری نداشته است.

حتی امروز پس از این همه جنجال و هزینه ملی، سویه آرین در ابعاد گوناگون از جمله بهره وری خوراک، کیفیت لاشه و بعلاوه طول زمان پرورش (که خود بهره وری استفاده از فضای فیزیکی و زیرساخت موجود برای فراوری گوشت مرغ را کاهش می دهد) دچار ضعف های جدی است که ادامه اصرار بر کاربری آن بدون پشتوانه های فنی و حمایتی لازم، نه تنها مانع از استفاده وسیع این سویه در صنعت طیور کشور است بلکه هدر رفت منابع عمومی، زیان هنگفت و ورشکستگی مرغدارانی که با اجبار و الزام به پرورش آرین پرداخته اند و ازدست رفتن اشتغال پایدار در این دومین صنعت بزرگ کشور را به همراه خواهد داشت.

در بعد صادرات نیز به علت ضعف معینات ژنتیکی و نیز خصوصیات لاشه، چشم اندازی امیدبخش برای صادرات آن حتی به کشورهای توسعه نیافته وجود ندارد. به طور کلی باید اشاره نمود که برآوردهای کارشناسی حاکی است استفاده از سویه آرین در شرایط فعلی کاهش فراوری 25 درصدی گوشت مرغ و به همین نسبت افزایش هزینه های کشور را باعث خواهد شد. در ضمن باید توجه داشت که ملاحظاتی مانند وابستگی شدید کشور به واردات غلات و افزایش تقاضا و قیمت این اقلام در دنیا با اصرار بر جایگزینی بیش از توانمندی آرین در کشور که به طور قابل توجهی باید مصرف بیشتری از غلات را برای آن مدنظر قرار داد، باعث تعمیق ریسک استفاده از این سویه است. جالب اینکه با پیگیری های متعدد و جلسات تخصصی در ابعاد مختلف دریافته ایم که حتی سیاستگذاران کشور در این موضوع بعد از 4 سال آنالیز و کسب اطلاع از کلیه تشکل ها و صاحب نظران، مطلع شده اند که این روش اجرایی برای توسعه مرغ آرین اشتباه است و عواقب نامطلوبی دارد اما چرا عقب نشینی نمی گردد کسی نمی داند.

انحراف زنجیره مرغداری

بنا بر این نوشتار، زنجیره مرغداری کشور به علت این فشار غیر اصولی و غیر مالی مجبور به انحراف شده و چون هم نمی تواند از دستورات دولتی به صورت عینی سرپیچی کند و هم راه دورزدن مسائل را تا حدی تجربه نموده است لذا تمامی ذی نفعان از اجداد، مادر و گوشتی تجاری عملکردشان بر روی مستنداتی که ارائه می نمایند با آنچه در عمل انجام می دهند، فاصله بسیار زیادی دارد که در نتیجه آن اولا آمارهای فراوری و جوجه ریزی واقعی اجداد و مادر و تجاری گوشتی کاملا مخدوش و غیر قابل استناد بوده و ثانیا هرگونه برنامه ریزی بر اساس آمارها برای برطرف معضلات عرضه و قیمت گوشت مرغ در بازار عملا غیر ممکن شده و تاوان سنگینی به بدنه دولت از جمله وزارت جهادکشاورزی وقت و سایر دست اندرکاران دولتی و از آن مهم تر بر دوش مصرف نمایندگان مرغ تحمیل شده که کاملا ضد شعار برطرف محرومیت، ثبات مالی و تامین امنیت غذایی است.

آمارهای کاغذی

همیشه بیان و نوشتار تشکل های تخصصی، صاحب نظران کشور این بوده است که گرچه سیاستگذار بنا به ضرورت های متعدد مورد ادعا که بعضا پشتوانه قابل دفاعی هم ندارد، اصلاح و توسعه سویه آرین را در دستور کار دارد ولی منطق علمی، مالی و اجرایی همراه با محاسبات دقیق هزینه- فایده در این اقدام باید سرلوحه سیاستگذاری آن قرار گیرد و از هرگونه تصمیمات عجولانه و هیجانی خودداری گردد، اما آنچه شاهدیم با فقدان توجه به این توصیه ها نه تنها پیشرفتی در اجرای سیاست توسعه و احیای آرین در پی نداشته بلکه هدر دادن منابع ملی کشور در قالب حمایت های تحقیقاتی و آن هم با شکل چند متولی به وسیله معاونت فناوری ریاست جمهوری و موسسه تحقیقات علوم دامی که به نظر توان اینکه بتوانند پیشرفت این سویه را تضمین کند، ندارند. این گونه سیاست بازی و سیاست ورزی باعث کمبود و گرانی غیر موجه گوشت مرغ در بازار مصرف آن شده است و آمارهای مخدوش جوجه ریزی از سوی متولیان خصوصی و دولتی هم نمی تواند خبر موثقی برای حل این بحران باشد.

مسائل اجرایی و پیشنهادات

اگر بتوان به اهم مسائل در این بخش اشاره نمود نخست اینکه به علت ضعف ساختاری واحدهای اجداد و مادری به کار گرفته شده، عملا بیشتر جوجه های مادر و تجاری فراوریشده دارای کیفیت نامطلوب، هم از دیدگاه رشد و هم ایمنی بوده که البته به معنای خسارت مالی شدید در واحدهای مرغ مادر و گوشتی پرورش دهنده سویه آرین است.

علاوه بر این استقبال مرغداران گوشتی که بیش از 80 درصد آنها واحدهای کوچک زیر 30 هزار قطعه بوده و از بنیه مالی بسیار ضعیفی به خصوص در شرایط حال حاضر صنعت که به نقدینگی 6 برابر بیشتر از مدت مشابه سال قبل احتیاج دارد از این سویه به علت وزن گیری کمتر و مصرف خوراک بیشتر در مقایسه با سایر سویه ها، بسیار ضعیف و با مقاومت بسیار همراه است و به همین علت نرخ جوجه یک روزه آرین نسبت به سایر رقبا با درصد بالایی کمتر است و در نتیجه شرکت های مرغ مادر پرورش دهنده آرین نیز با زیان هنگفتی روبه رو هستند که نه تنها قابل جبران نیست بلکه خطر حذف این پرورش دهندگان از زنجیره مادر گوشتی تا حداقل یک سال آینده وجود دارد و جبران جایگزینی آنها عملا در کوتاه مدت امکان پذیر نبوده و خسارت کمبود فراوری گوشت مرغ ناشی از آن باید مورد توجه سیاستگذاران ملی باشد.

جز این، استقبال بازار گوشت مرغ در سطح کشتارگاه ها، هم به شکل عمده فروشی و هم در مقیاس خرده فروشی مرغ به علت ویژگی های لاشه این مرغ ها، از جمله اختلاف 10 - 8 درصد مقدار کوچک تر گوشت سینه آرین با سایر سویه ها و رنگ زردتر پوست در آرین و اساسا جثه کوچک تر در آرین نیز بسیار ضعیف و با تبلیغات منفی همراه است و در نتیجه زیان حاصل از آن به مرغدار گوشتی پرورش دهنده منتقل شده و زیان مرغدار را دوچندان می نماید.

این گزارش می افزاید: مخدوش شدن آمار و گم شدن آمار واقعی پرورش رده های مختلف اجداد، مادر و تجاری آرین هم تبعات عادت به تخلفات را ترویج داده، هم متولیان امر مجبور به گزارش غیرواقعی به بالادست خود شده اند و هم تمام مساعی و سیاست های به کار گرفته شده برای جبران کمبود گوشت مرغ و مناسب سازی نرخ آن برای مصرف نمایندگان به شکست انجامیده است و هم تعدادی از مرغداران اجداد، مادر و گوشتی که اصرار بر عملکرد صحیح و قانون مدار دارند در آستانه ورشکستگی نهاده شده اند که معلوم نیست تبعات آن در آینده نزدیک چه مقدار خسارت جدی به کشور برای تامین گوشت مرغ وارد خواهد نمود.

امیدواریم مسوولان با مطلعی کامل و مسوولانه و با نگاهی به پتانسیل های فعلی سویه آرین، اصلاح سریع دیدگاه های حاکم و بازنگری دستورات صادرشده فعلی را با شجاعت کامل انجام داده وحرکت صحیح و اصولی به سمت توسعه صنعت طیور کشور در دستور کار جدی تمامی ذی نفعان حاکمیتی و صنفی قرار گیرد و با یاری بخش خصوصی ذی صلاح و راه هایی که در مکاتبات متعدد فعالان به صراحت و با مسوولیت پذیری کامل پیشنهاد شده است، هم سیاست توسعه این نژاد در مسیر درست قرار گیرد و هم بحران تامین اجداد با صدور مجوز واردات نژادهای برتر که سابقه کار در ایران دارند به زودی حل و فصل گردد.