برنامه جامع همکاری ایران و چین و هویت آسیایی - ساری فان

هرچند ارتقاء سطح همکاری های ایران و چین به مشارکت جامع راهبردی در بهمن ماه 1394 و طی بیانیه مشارکت جامع راهبردی به طور همزمان در دو کشور اعلام شد و برنامه همکاری جامع نیز بر اساس بند ششم آن بیانیه در دستور کار نهاده شد، لیکن نکته قابل توجه نیز آن بود که این برنامه نیز در شرایطی به امضای وزرای خارجه دو کشور رسید که همچنان امریکا و بسیاری از کشورهای غربی گرفتار سوء مدیریت ها و تبعات آمار بالای تلفات و مبتلایان کووید19بوده و طعم تلخ رشد منفی مالی و تبعات سخت اجتماعی ناشی از پاندمیک کرونا را می چشیدند.

در شرایطی که کشورها در حال مقابله با ویروس کووید19 بودند و واشنگتن در ارتباط با برجام همچنان بر طبل مندرس بدعهدی برجای مانده از دوران ترامپ می کوبید و اروپای پیر نیز خود را از پایبندی به تعهدات خویش ناتوان نشان می داد، برنامه جامع همکاری ایران و چین به امضاء رسید که این همه در سطحی وسیع واکنش و حساسیت آنان را در پی داشت، چنانکه بایدن رئیس جمهوری امریکا یک روز پس از امضای این برنامه گفت که یک سال است نگران این مسأله بوده ام.

واقع امر آن است نگرانی دنیای غرب از برآمدن و درخشش آسیا در پهنه سپهر بین الملل ریشه در تاریخ دارد و به سال های اخیر محدود نمی شود. اگر داستان اعزام مارکوپولو به چین برای تحریک مغولان به حمله به غرب آسیا و به منظور جلوگیری از شکست غربیان در جنگ های صلیبی در صدها سال پیش انجام گرفت، در دوران مدرن نیز می توان اسناد بسیاری یافت که حاکی از وحشت آنان از همکاری دو تمدن کهن آسیایی ایران در غرب و چین در شرق این کهن قاره است.

در این راستا می توان به سندی اشاره نمود که در نمایشگاه اسناد روابط ایران و چین که به مناسبت پنجاهمین سالگرد برقراری روابط دیپلماتیک بین دو کشور به نمایش درآمد. شایان ذکر است این نمایشگاه با حضور وانگ ایی و دکتر ظریف در 7 فروردین ماه افتتاح شد و دو وزیر سند پیش گفته را از نزدیک مشاهده نمودند. به استناد این سند و دیگر اسنادی که در ارتباط با آن به معرض دید بازدید کنندگان گذاشته شد، پس از امضای پیمان مودّت میان ایران و چین در صد سال پیش انگلستان رسماً درخواست می کند تا تصویر سند را دریافت نماید و پس از اطلاع از مفاد آن به بهانه واهی طی نامه ای رسمی به وزارت خارجه ایران اعلام می کند به دلیل مغایرت بعضی از مفاد این پیمان، انگلستان حمایت کنسولی خود از شهروندان ایرانی در چین را قطع می کند.

این همه بیانگر آن است که فوبیای غرب از گسترش همکاری دو سویه آسیا ریشه ای طولانی در تاریخ دارد.

بی تردید آمار و پیش بینی ها معتبرترین پژوهشکدها مبنی بر اینکه در دوران پسا کرونا نقش شرق همزمان با افول غرب در عرصه اقتصاد دنیای و به تبع در سایر حوزها بسرعت در حال افزایش است بر دامنه این فوبیا افزوده است. چنانکه پیش بینی اعلام شده از سوی نهادهای معتبر پژوهشی غربی حاکی از آن است که سهم شرق آسیا در اقتصاد دنیای از 4/29 درصد در سال 2019 به بیش از 6/32 درصد در سال 2025 افزایش خواهد یافت. در حالی که سهم امریکا در همین دوره زمانی از 5/24 درصد به 7/22 درصد کاهش و سهم اتحادیه اروپا نیز از 8/17 درصد در سال 2019 به چیزی حدود 9/17 درصد در سال 2025 خواهد رسید که این عدد به هیچ عنوان بیانگر تغییر محسوسی در افزیش نقش قاره سبز در اقتصاد دنیای نیست.

بی تردید برآمدن آسیا و این تغییر موازنه تنها در حوزه اقتصاد محدود نخواهد شد و در سطوح سیاسی، فرهنگی و...نیز تسری خواهد یافت و موازنه دنیای را به سمت شرق آسیا جابه جا خواهد نمود. از این روی توسعه همکاری هوشمندانه دو سویه قاره آسیا با توجه به مزیت ها و مکمل بودن آنها، در سایه یک برنامه ریزی مدون بلند مدت زمینه ساز انعقاد قراردادها و موافقتنامه های گوناگون در حوزهای مختلف خواهد شد و بستر لازم برای شکل گیری هویت آسیایی را فراهم خواهد ساخت که به این ترتیب گامی مؤثر در زمینه مبارزه با یکجانبه گرایی و تمامیت خواهی برداشته خواهدشد. از این روی، طبیعی است که امضای برنامه جامع همکاری ایران و چین حساسیت کشورهای غربی را برانگیزد تا آنجا که تجربه های تلخ تاریخی را که خود بر کشورهای دیگر تحمیل کرده اند را برای ایجاد ترس و دریافت اعتماد به نفس از دیپلماسی کشور به صورتی تقطیع شده مطرح کنند.

در خاتمه باید بر این نکته پای فشرد که امضای برنامه جامع ایران و چین، هرگز خدشه ای به حق جمهوری اسلامی ایران برای امضای برنامه ای مشابه با دیگر کشورها در سراسر دنیا وارد نیاورده است. از این روی ایران مستقل آماده است تا با کشورهایی که سطح همکاری خود با ایران را به مشارکت جامع راهبردی ارتقاء می دهند برنامه ای جامع و بلند مدت امضاء نماید. برنامه ای که در چارچوب عزت، حکمت و مصلحت تدوین می شود و در روابط دو جانبه برد- برد را مد نظر دارد.

*عضو هیأت علمی دانشکده روابط بین الملل

منبع: ایران