فرونشست اصفهان 40 برابر نرخ جهانی - ساری فان

در همین زمینه، یک کارشناس زمین شناسی که سابقه مدیریت در این استان را هم دارد، اما نخواست نامش منتشر گردد به اعتماد می گوید: ما نباید در دایره نرخ فرونشست خود را محدود سازیم؛ چه بسا دشتی با نرخ بسیار پایین تر اوضاع وخیم تری نسبت به دشت با نرخ بالای فرونشست دارد. هر چه به مرگ آبخوان نزدیک شویم، ضخامت آبرفت آبدار کمتر می گردد و نرخ کمتر خواهد شد و زمانی که آبرفت ما به طور کامل متراکم گردد نرخ به صفر خواهد رسید. او اضافه می نماید: طبق محاسبات کارشناسان در منطقه ها شمالی استان اصفهان، نشستی در حدود 180 تا 200 سانتی متر را تجربه خواهیم کرد و در منطقه ها مرکزی مانند میدان نقش دنیا با توجه به ضخامت آبرفت دانه ریز این منطقه ها، 46 سانتی متر نشست در انتظار است و پس از آن به حالت پایداری خواهد رسید. در این زمان نشست ها کمتر یا به صفر خواهد رسید، اما با این تفاوت که ما با یک آبرفت بسیار متراکم روبه رو هستیم که دیگر قدرت آبگیری را از دست داده است که اصطلاحا می گویند مرگ آبخوان فرا رسیده است؛ اتفاقی که در دشت مهیار اتفاق افتاده است!

سال 98 سازمان زمین شناسی کشور اقدام به پایش دشت های استان اصفهان برای انجام مطالعات فرونشست و تهیه اطلس فرونشست زمین در این دشت ها کرد. سال 95 سازمان زمین شناسی اظهار داشت که دو هزار و سیصد کیلومتر از دشت های استان در خطر فرونشست زمین است و این رقم بعد از پایش های سال های 98 و 99 در حدود 10 هزار کیلومترمربع اعلام شد به این معنا که استان اصفهان رکورددار بیشترین مساحت درگیر با فرونشست زمین است.

از سوی دیگر کل مصرف آب شرب در اصفهان، حدود 400 میلیون مترمکعب در سال است و در حال حاضر اصفهان کمترین سرانه مصرف آب شرب به ازای هر نفر؛ کمتر از 156 لیتر را دارد، در حالی که میانه مصرف کشور 200 لیتر بر ثانیه است.

در همین ارتباط مجید مختاری، سخنگوی شرکت آب و فاضلاب استان اصفهان به اعتماد می گوید: موضوع فرونشست در اصفهان و به خصوص شمال اصفهان پدیده ای طبیعی است که در چند سال گذشته به علت استفاده بی رویه از آب های زیرزمینی و تغییر شرایط اقلیمی تشدید شده است و این نوسانات باعث شده که زمین در جا های مختلف حرکت هایی داشته باشد، این حرکت ها به صورت یکنواخت و غیریکنواخت اتفاق می افتد و جا هایی که به صورت غیریکنواخت فرونشست ایجاد می گردد سازه های آبفا که به صورت سازه های مدفون و لوله ای هستند، حرکت می نمایند و موجب باز شدن اتصالات شده و نشت ایجاد می گردد. نشتی فاضلاب و وارد شدن فاضلاب به محیط اطرافش باعث ایجاد شستن محیط اطراف (آب شستگی) می گردد و کم کم اطراف لوله به واسطه فرونشست اولیه تخلیه می گردد که نمونه آن ایجاد فروچاله در اتوبان شهید آقابابایی بود.

او اضافه می نماید: در استان حدود 8 هزار و 900 کیلومتر شبکه فاضلاب داریم. در شهر اصفهان نزدیک به 4 هزار کیلومتر شبکه فاضلاب وجود دارد که از این 4 هزار کیلومتر، حدود 300 کیلومتر آن احتیاجمند بازسازی و اصلاح است که با استفاده از دوربین و تجهیزات CCTV شناسایی شده است. از این 300 کیلومتر، 30 کیلومتر در اولویت بازسازی و اصلاح قرار گرفته است و به گونه ای است که در صورت عدم اقدام به موقع، احتمال خطر و فروریزش وجود دارد. برای 30 کیلومتر شبکه احتیاجمند اصلاح فوری که تمام نقاط آن معین شده حدود 1200 میلیارد تومان اعتبار احتیاج است. مختاری با اشاره به اینکه عامل اصلی فرونشست تخلیه آب از داخل آبخوان است، تاکید می نماید: هر عاملی که بتواند تخلیه آبخوان را کمتر کند، می تواند تاثیر بسزایی در جلوگیری از فرونشست زمین داشته باشد. در منطقه های در شمال شهر اصفهان عمق آب های زیرزمینی از 30 متر به 180 متر رسیده است.

او اضافه می نماید: صرفه جویی در مصرف آب خانگی می تواند موثر باشد بعلاوه در کشاورزی و صنعت مدیریت مصرف بهینه آب می تواند تاثیر زیادی داشته باشد. سرانه مصرف آب در بخش مسکونی در اصفهان کمتر از 170 لیتر به ازای هر نفر در شبانه روز است و از نظر مصرف بهینه آب جزو 5 استان کم مصرف کشور هستیم. ولی نسبت به کشور های دیگر، همچنان این عدد بالاست و با توجه به شرایط خشکسالی رعایت شیوه های صحیح مصرف آب در استان ضروری است.

اما تقاضای مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان از وزارت نیرو جدی است. منصور شیشه فروش به اعتماد می گوید: تامین اعتبارات مورد احتیاج استان اصفهان برای اجرای طرح های تعادل بخشی منابع آب، اجرای طرح های تامین آب و احیای زاینده رود، آنالیز موضوع فرونشست زمین در جلسات شورای عالی آب، کارگروه ملی سازگاری با کم آبی با تدوین برنامه های حمایتی و اجرایی ملی برای کاهش خطر و پیشگیری از تشدید آثار این پدیده در استان اصفهان باید در سطح ملی با جدیت دنبال گردد؛ چراکه در دشت های اصفهان -برخوار، مهیار، دامنه، کاشان، گلپایگان، نجف آباد، اردستان، شهرضا، فلاورجان و بادرود اثرات فرونشست زمین ناشی از تخلیه آب های زیر زمینی آشکار شده و باعث بروز خسارت به بخشی از اراضی کشاورزی، راه ها، مدارس و اماکن مسکونی شده است.

بعلاوه کوروش شیرانی، عضو هیات علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری کشور در این باره به اعتماد می گوید: بحث صرفه جویی موضوع فرعی است، آنچه اهمیت دارد کاهش فشار برداشت آب از سفره های آب زیرزمینی است. مدیریت مصرف بهینه آب خصوصا در بخش کشاورزی، توجه به ارزش سود به هزینه بسیاری از محصولات کشاورزی در ارتباط با مصرف آب، شاید بهتر باشد که آن محصول وارد گردد و از مصرف آب برای فراوری آن محصول انصراف داد. البته این در صورتی است که داستان صرفه جویی را فقط از اصفهانی ها انتظار نداشته باشیم رعایت گردد، بلکه برداشت های بی رویه و غیرقابل صرفه جویی در بالادست حوضه آبخیز زاینده رود واقع در استان چهارمحال و بختیاری نیز به شدت ضروری است، رعایت گردد. ضمن اینکه در بالادست حوضه آبخیز زاینده رود اصولا شرایط محیطی از جمله شرایط عمق خاک، شیب زمین، اقلیم و ... برای کشاورزی و مصرف بهینه آب اصلا مهیا نیست و حتی باعث فرسایش خاک، تخریب عرصه های منایع طبیعی و محیط زیست می گردد.

او اضافه می نماید: آبرفت دشت اصفهان خصوصا در منطقه شهری به شدت تحت تاثیر تغذیه یا تخلیه سفره آب زیرزمینی این آبرفت بر اثر جریان آب در رودخانه زاینده رود است، لذا راه چاره اصلی کنترل و کند کردن فرونشست به ویژه در محدوده شهری اصفهان برقراری جریان دایمی رودخانه در حوضه از سراب (سرچشمه های زاینده رود در چلگرد) تا پایاب (تالاب گاوخونی) خواهد بود، لذا مهم ترین مطالبه مردم از دولت و وزارت نیرو مدیریت یکپارچه آب در حوضه زاینده رود برای تمامی ساکنین این حوضه آبخیز است، گفتنی است حوضه آبخیز زاینده رود در حدود 4 میلیون هکتار وسعت دارد که جمعیتی حدود 7 میلیون به آن وابسته است.

در حال حاضر حجم تقریبی آب به جامانده در آبخوان دشت اصفهان- برخوار حدود 4.5 میلیارد مترمکعب و اندازه مصرف آب سالانه 311 تا 512 میلیون مترمکعب است و اگر آبخوان تغذیه نگردد، اصفهان با 6 هزار بنای تاریخی به نابودی نزدیک خواهد شد.

بیلان آب حوضه زاینده رود حداقل از دو دهه پیش، منفی بوده و هست. پدیده ای که نمود عینی آن خشک شدن کامل تالاب بین المللی گاوخونی و 70 درصد از اصلی ترین رودخانه فلات مرکزی ایران است و حالا دیگر شرایط به گونه ای است که هیچ فرصتی برای تکرار اشتباهات گذشته وجود ندارد. دولت نه تنها نباید اجازه بارگذاری های تازه در حوضه زاینده رود حتی برای مصرف شرب بدهد، بلکه باید تا می تواند از فشار بارگذاری های گذشته کم کند. برای کنترل سرعت دیوانه وار فرونشست به داخل شهر باید برداشت های آب از آبخوان به حداقل برسد و در عوض تغذیه آبخوان چند برابر گردد که اصلی ترین منبع تغذیه نماینده آبخوان دشت اصفهان-برخوار، حفظ جریان دایمی زاینده رود از سراب تا پایاب است؛ بدون هرگونه تعرضی!