عهدنامه فین کن اشتاین؛ شروع روابط ایران و فرانسه - ساری فان

با ما همراه باشید و با تور ارزان فرانسه از کشور عشاق دیدن کنید و در شهرهای پاریس، مارسی بگردیم و برج ایفل ، موزه لوور و دیگر جذابیت های این شهر زیبا را ببینیم

همین که در سال 1803 (1218 هـ. ق) شهر های شمالی ایران در حوزه قفقاز مورد تجاوز ارتش روسیه نهاده شد فتحعلی شاه در همین احوال درصدد جلب یاری و مساعدت انگلیس برآمد و به ناچار سفیری به نام محمدنبی خان را به هند انگلیس فرستاد و به مفاد قرارداد 1801 اشاره نمود و تذکر داد که دولت انگلستان در این موقع که ایران مورد تعرض قشون روس واقع شده باید به ایران یاری نماید.

شروع روابط ایران و فرانسه

دولت انگلیس که در سال 1805 ضمن ائتلاف ضدناپلئون با روسیه متحد شده بود و نفعی در یاری به ایران نمی دید، مگر اینکه منافع فوق العاده ای به دست آورد و به این جهت در بمبئی به سفیر ایران بی اعتنایی بسیار شد و به او گفتند معاهده انگلیس و ایران برای جلوگیری از خطر ناپلئون بوده و نه از خطر روسیه و شرایط سنگینی را برای یاری به ایران پیشنهاد کردند که قابل تحمل نبود.

در سال 1801 که سرجان ملکم سفیر دولت انگلستان پیروز گشت قراردادی با ایران علیه متجاوزین هندوستان منعقد نماید، دولت فرانسه تلاش بسیار کرد که نظر ایران را به سمت خود جلب کند و با یاری قشون ایران به هندوستان حمله برد، ولی دولت ایران برای حفظ حیثیت خود و احترام به عهد و پیمان منعقده، پیشنهاد فرانسویان را رد کرد، اما در این موقع که ایران نیاز به یاری انگلستان داشت، دولت انگلستان و حکومت هندوستان پیشنهاد فتحعلی شاه را رد کردند.

در سال 1804 (1218 هـ. ق) فتحعلی شاه که به ایروان رفته بود تا خوانین و سرکردگان آنجا را به مقاومت در مقابل روس ها تشویق کند، با داود خلیفه ارامنه اوچ کلیسا (در نزدیکی ایروان و حوالی رود ارس) دیدار کرد و از او اطلاعات مختصری درباره عظمت ناپلئون و فتوحات درخشان وی در اروپا به دست آورد، وی شاه را به نوشتن نامه ای به ناپلئون و اتحاد با وی تشویق کرد.

فتحعلی شاه در دسامبر 1804 (رمضان 1219) به طور محرمانه نامه ای مبنی بر علاقه خود به عقد اتحاد با فرانسه به ناپلئون نوشت و نامه را دو تاجر ارمنی مخفیانه به فرانسه بردند و در ژانویه 1805 به ناپلئون رسید. در فوریه 1805 پس از حدود دو ماه، پاسخ ناپلئون به تهران رسید.

ناپلئون در نامه خود به برقراری روابط محبت آمیز بین دو کشور اظهار علاقه نموده و پیشنهاد نموده بود که ایران و فرانسه از دو طرف به روسیه حمله و کار این امپراتور متجاوز را یکسره نمایند.

فتحعلی شاه دومین نامه خود را برای ناپلئون به وسیله مارشال برون سفیر فرانسه در عثمانی فرستاد و از پیشنهاد فرانسه استقبال کرد و متذکر شد که عقد قرارداد با ایران ممکن است راه لشکرکشی به هندوستان را برای فرانسه باز کند و دست انگلیسی ها را از مستعمراتشان در آسیا کوتاه سازد.

ناپلئون که از اوضاع ایران بی خبر نبود از بی اعتنایی انگلستان نسبت به ایران استفاده کرد و، چون اجرای نقشه حمله به هندوستان به جلب رضایت دولت ایران بستگی داشت پس از وصول این پاسخ مساعد و مثبت، ژوبر مترجم و منشی مخصوص خود را از راه عثمانی به ایران فرستاد.

ژوبر با اینکه با نام مستعار مسافرت می کرد در طرابوزن مامورین انگلیس او را شناختند و وسیله ای فراهم کردند که پاشای عثمانی بایزید او را دستگیر و زندانی کند. دو نفر از همراهان او هم در این ماجرا کشته شدند، زیرا مناسبات مودت آمیزی که بین ایران و فرانسه در شرف تکوین بود مطبوع طبع آن ها نبود.

کمی بعد از حرکت ژوبر، ناپلئون آجودان مخصوص خویش کاپیتان رومیو را نیز به ایران فرستاد و رومیو پیش از ژوبر که در عثمانی گرفتار و زندانی شده بود در 24 سپتامبر 1805 (1220 هـ. ق) وارد تهران شد و نامه ناپلئون را به فتحعلی شاه تسلیم کرد.

در این نامه امپراتور فرانسه، از تجاوزات روسیه و انگلیس و طمع آن ها یاد نموده و تاکید نموده بود که ایران باید به توپخانه جدید و اسلحه کافی مجهز گردد و امپراتور فرانسه حاضر است هرگونه یاری و مساعدتی که ضروری است به ایران بدهد.

آمده ژوبر فرستاده اول ناپلئون که در اثر اقدامات انگلیسی ها در خاک عثمانی به اتهام جاسوسی دستگیر شده بود و چهار ماه زندانی می گردد خاتمه در اثر دخالت و اعتراض دولت ایران آزاد و در 5 ژوئن 1806 به تهران رسید و نامه دیگر ناپلئون را تسلیم پادشاه ایران کرد.

در این نامه نیز امپراتور فرانسه نوشته بود که ایران باید متصرفات آقا محمد خان را حفظ کند و اجازه ندهد کاری را که انگلیسی ها در هند نموده در ایران تکرار نمایند و باید از رفتار سوداگران انگلیسی که با تاج و تخت پادشاهان هند بازی می نمایند درس عبرت بگیرد و در تقویت و تجهیز ارتش خود با سلاح های آتشین جدید همت گمارد و از فتحعلی شاه خواسته بود که نیازات خود را از فرانسه بخواهد.

اعزام سفیران متعدد با نامه های محبت آمیز و گرم دریافت و فعالیت درباره فرانسه نشان می دهد که آن دولت چه اهمیتی برای ایران قائل بوده و چه انتظاراتی از فتحعلی شاه داشته است. ناپلئون در نامه های خود فتحعلی شاه را به حمله به گرجستان و تصرف خاک روسیه تشویق می کرد و آمادگی فرانسه را برای پذیرفتن سفیر ایران جهت انعقاد معاهده مودت و انجام مذاکرات برای یاری نظامی اعلام نموده بود.

انعقاد عهدنامه فین کن اشتاین

رسیدن نامه های ناپلئون و سفرای فوق العاده او به ایران، فتحعلی شاه را کاملا به امپراتور فرانسه و وعده های او امیدوار ساخت. به همین جهت وقتی در 14 فوریه 1806 (25 ذی القعده 1220) اسپانف سفیر روس برای عقد مصالحه از طرف دولت روسیه که در جنگ با فرانسه شکست خورده بود به تهران وارد شد.

دربار فتحعلی شاه به پیشنهاد نماینده روس اعتنایی نکرد، علت این بهانه جویی دربار این بود که روی رابطه و پیشنهاد ناپلئون حساب می کرد و انتظار داشت به وسیله جنگ و با یاری وی روسیه را از پای درآورد. در این گیرودار انگلیس ها منتهای تلاش خود را کردند که نگذارند ناپلئون راهی به ایران باز کند.

وانگهی آشکارا دولت ایران را تهدید می کردند و حتی کشتی های خود را به خلیج فارس آورده بودند، اما پیشرفت های حیرت انگیز ناپلئون در میدان های جنگ اروپا چنان در دنیا متمدن آن روز پیچیده بود که حتی دربار تهران با آن دشواری هایی که در روابط آن روز ایران با اروپا بود از آن خبردار می شد.

منبع: کتاب تاریخ روابط خارجی ایران