نمایشگاه مجازی کتاب تهران؛ کور سوی امید یا برگ برنده ناشران بزرگ؟ - ساری فان

با ما همراه باشید و درباره وبلاگ ساعت اینترنتی بیشتر بدانید.

گروه فرهنگی خبرنگاران-نرگس مهراجی؛ کرونا، همان مهمان ناخوانده ای که حالا یک سال از حضورش می گذرد، موجب شد ناشران و کتابفروشی ها نیز مانند سایر مشاغل خسارات فراوانی را متحمل شوند و در این مدت بیش از گذشته به فروش اینترنتی و برگزاری طرح های تخفیفی گوناگون روی بیاورند. از اوایل امسال صحبت هایی درباره برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب مطرح بود تا بلکه بخشی از خسارات ناشران جبران شود و رونق را به صنعت نشر برگرداند. اکنون پس از گذشت ماه ها از مطرح شدن پیشنهاد برگزاری مجازی نمایشگاه کتاب قرار است از تاریخ یکم تا ششم بهمن ماه شاهد برگزاری شکلی متفاوت از نمایشگاه کتاب تهران باشیم و از مقابل صفحه مانیتور و یا تلفن همراه غرفه های ناشران را رصد کنیم.

هرچند نمایشگاه مجازی کتاب تهران قابلیت پوشش تمام رویدادها و برنامه های جنبی یک نمایشگاه را ندارد، اما اکنون بیش از هرچیزی باید به فکر شرایط فروش ناشران بود تا بیش از این شاهد تعطیلی و توقف فعالیت آن ها نباشیم. آن گونه که تا به امروز مطرح شده ایجاد یک پلتفرم یکپارچه و سراسری با قابلیت مشاهده همزمان یک میلیون و 500هزار کاربر، برای صنعت نشر گامی مثبت است؛ هر چند باید ببینیم این گفته تا چه میزان قابل اجرا خواهد بود.

نمایشگاه مجازی جنوب کرمان از تاریخ 23 آذر تا 3 دی با حضور 488 ناشر برگزار شد، این رویداد در اصل به منظور آزمایش ساختار طراحی شده برای نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران به حساب می آمد که تجربه ناشران و میزان فروش آن ها از ناپیروز بودن این نمایشگاه حکایت می کند؛ این اتفاق تا حدودی دیدگاه ناشران را نسبت به نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران تحت تاثیر قرار داده است.

دولت و فرصت های از دست رفته

حمید نورشمسی، مدیر نشر تداعی نمایشگاه مجازی کتاب را در یک نگاه کلی برای ایجاد فضایی گسترده و واحد که تمام ناشران توانایی عرضه محصولات خود را داشته باشند، مثبت ارزیابی می کند، اما می گوید: تجربه نمایشگاه جنوب کرمان به ما نشان داد زیرساخت های فنی کشور در زمینه پست و اینترنت، ظرفیت برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران را ممکن است نداشته باشد. از طرفی دیگر تمامی مراحل برنامه ریزی و سیاست گذاری این نمایشگاه به صورت مخفیانه و به دور از نظر رسانه ها و فعالان حوزه ادبیات و نشر ساماندهی شده است؛ متاسفانه این شیوه از برخورد و سیاست گذاری در تمام رویداد های فرهنگی به چشم می خورد بنابراین درباره برگزاری نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران تنها می توان برایش آرزوی پیروزیت داشت هر چند با باتوجه به شیوه برگزاری نمایشگاه مجازی جنوب کرمان گمان می کنم این آرزو در حد آرزو باقی بماند.

این ناشر معتقد است: نمایشگاه مجازی کتاب تهران قرار نیست رویداد مجازی نمایشگاه کتاب تهران باشد، به بیانی دیگر نباید منتظر برگزاری یک فروشگاه آنلاین بزرگ به همراه تمام رویداد های فرهنگی چه در بخش خارجی و چه در بخش داخلی باشیم، در حالیکه با توجه به شرایط ناشی از شیوع ویروس کرونا و مجازی شدن بسکمک از اتفاقات، فرصت مناسبی برای تن آزمایی اتفاقات بزرگ در حوزه نشر بود که متاسفانه مورد غفلت واقع شد.

سالهاست که در رده های مختلف مدیریتی عنوان می شود که نمایشگاه کتاب تهران دارای نواقصی است و وجه نمایشگاهی بودن آن جدی گرفته نمی شود، سال هاست که به دلایلی از جمله مسائل اقتصادی از حضور چهره ها و ناشران بین المللی در نمایشگاه کتاب تهران صرف نظر می کنیم، در حالیکه با توجه به شرایط موجود، تمام موارد فوق می توانست در نمایشگاه مجازی به عنوان یک رویداد فرهنگی یک پارچه بین المللی در راستای تقویت روحیه صلح دوستی ایران به وقوع بپیوندد.

مدیر نشر تداعی در ادامه افزود: سرشروع مسائل این حوزه از آنجایی است که با وجود نقدها وارد به بخش دولتی در زمینه برگزاری و پیشبرد نمایشگاه کتاب تهران، بخش دولتی همچنان اصرار دارد مدیریت این رویداد را برعهده داشته باشد، اما فروش و عرضه کتاب با این شیوه از تصدی گری سرو سامان نمی یابد. بخش دولتی در زمینه برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب فرصت خوبی را از دست داد از این نظر که می توانست با سپردن این رویداد به بخش خصوصی و تشکل های صنفی نشر، آن ها را به سمت مسئولیت پذیری بیشتر و جذب سرمایه هدایت کند.

پلتفرم، دور از چشم ناشران و رسانه ها

در این میان هنوز درباره ساختار پلتفرمی که قراراست بستر برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب تهران باشد، اطلاعات شفاف و دقیقی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد منتشر نشده است و ناشران هنوز به طور دقیق نمی دانند قرار است در چه ساختاری حضور پیدا کنند و این رویداد تا چه میزان می تواند بخشی از خسارات واردشده به ناشران را جبران و انتظاراتشان را برآورده سازد. با این حال معتقدند پلتفرم طراحی شده باید متناسب با جنس عرضه کتاب و فضای نمایشگاه کتاب حضوری باشد.

محمد حقی، مدیر نشر کتابستان معتقد است: هرساله ماهیت نمایشگاه کتاب تهران بیشتر به فروشگاه کتاب شباهت داشته، بنابراین برگزاری این رویداد به صورت مجازی به ماهیت ماجرا ضربه ای وارد نمی کند، اما باید دید وزارت فرهنگ و ارشاد چه نوع پلتفرمی را به منظور برگزاری این رویداد در نطر گرفته است. در نمایشگاه کتاب حضوری، مخاطبان بر اساس چینش الفبایی با ناشران مختلف روبرو می شوند، برحسب سلیقه برخی از غرفه ها را با تامل بیشتری رصد می کنند، گپ و گفت میان مخاطبان و ناشران در جریان است و این اتفاقات به فرایند فروش ناشران کمک می کند؛ در نمایشگاه مجازی نیز نیازمند چنین فضایی هستیم؛ ایجاد بستری مناسب برای گفتگوی آنلاین میان متصدیان فروش و مخاطبان از جمله ویژگی های یک نمونه پیروز نمایشگاه مجازی است.

مدیر نشر کتابستان در این باره ادامه می دهد: ساختار نمایشگاه مجازی کتاب تهران باید به گونه ای طراحی شده باشد که تمام ناشران خرد و وسیع در معرض دید مخاطبان قرار گیرند در غیر این صورت تنها ناشران شناخته شده با توجه به سطح تبلیغات و تنوع محصولات از این رویداد مجازی سود خواهند برد.

البته برخی از ناشران با این دیدگاه مخالف اند و نظر دیگری دارند؛ نورشمسی، مدیر نشر تداعی دراین باره می گوید: فارغ از دسته بندی ناشران کشور، عموما کتاب هایی که قبل از شروع نمایشگاه و خارج از این ساختار به خوبی مطرح شده باشند و تبلیغات و تولید محتوا درباره آن ها به خوبی صورت گرفته باشد در نمایشگاه کتاب نیز فروش پیروزی خواهند داشت.

مسئله دیگر نمایشگاه مجازی کتاب تهران، تعداد مخاطبانی هستند که به نظر می رسد امسال محدودتر از سال های قبل باشد؛ عادل طالبی، مدیر انتشارات برآیند از جمله افرادی است که با برگزاری نمایشگاه مجازی کتاب چندان موافق نبوده و در این باره می گوید: عموما مخاطبان کتابخوان نیاز سالانه کتاب خود را از طریق نمایشگاه کتاب تهران تامین می کردند و در کنار آن ها مخاطبان عام نیز تحت تاثیر محیط نمایشگاه و تبلیغات رسانه ها به نمایشگاه کتاب مراجعه می کردند که البته این دسته درصد قابل توجهی از آمار فروش نمایشگاه بین المللی کتاب را به خود اختصاص می دادند. اما در نخستین نمایشگاه مجازی کتاب تهران، تنها با مخاطبان حرفه ای ادبیات و نشر روبرو خواهیم بود که براساس برنامه ریزی قبلی از این فرصت استفاده می کنند و کتاب های موردنیازشان را تهیه می کنند؛ در چنین شرایطی برخی از ناشران شناخته شده که مخاطب از قبل برای آن ها برنامه ریزی کرده است برنده نهایی این رویداد مجازی خواهند بود.

طالبی در آخر افزود: البته هنوز مشخص نیست که پلتفرم طراحی شده به چه صورت خواهد بود با این وجود فکر می کنم نمایشگاه مجازی کتاب ماهیت ارتباطی نداشته باشد؛ اما به عنوان ناشری که این مدت با مسائل اقتصادی فراوانی روبرو بوده نخستین نمایشگاه مجازی کتاب را به عنوان یک محل درآمد و روزنه امید می دانم، اما معتقدم نمایشگاه مجازی جایگزین نمایشگاه حضوری کتاب نخواهد بود.